CHORAŁ GREGORIAŃSKI

MUZYKA GREGORIAŃSKA

Została opracowana na Zachodzie, począwszy od ósmego wieku po spotkaniu starożytnej pieśni rzymskiej i pieśni galijskiej w kontekście odrodzenia karolińskiego. Do dziś jest śpiewana i uznawana przez Kościół katolicki za „właściwą pieśń liturgii rzymskiej”.
Śpiew gregoriański jest śpiewem liturgicznym, zwykle interpretowanym przez chór męskich głosów, przez solistę zwanego kantorem lub często przez samego celebransa z udziałem całego zgromadzenia liturgicznego i ma na celu wsparcie tekstu liturgicznego w języku łacińskim. Kantor często intonuje antyfonę, a następnie chór odpowiada.
Tradycja ta przeszła na Bluesa, który na początku był pieśnią antyfoniczną: na plantacjach wybrany pracownik śpiewał, a wszyscy inni pracownicy odpowiadali.

Nazwa pochodzi od papieża Grzegorza I Wielkiego, benedyktyna. Tradycja opowiada, że zebrał i uporządkował święte pieśni w dziele zwanym "Antiphonarius Cento", ale historia ta jest osnuta legendami i cudami (papież miał otrzymać antyfonię od Ducha Świętego dyktującego mu do ucha). Brak pisemnych dokumentòw potwierdzających wiarygodność legendy zwraca naszą uwagę na bardziej wiarygodną, skorelowaną z dokumentami poświadczającymi hipotezę: zasługi należy oddać cesarzom karolińskim, ktòrzy podjęli pròby zjednoczenia obrzędów frankońskich i rzymskich. Imię papieża i jego "cud" posłużyłyby więc za gwarant powodzenia przedsięwzięcia i jego powszechną oraz bezwarunkową akceptację.

Księgi były ogromne z kilku powodów: śpiewano w chórze, korzystanie z papieru lub pergaminu było luksusem, dlatego wygodnie było stworzyć księgę tak dużego rozmiaru, by niewielka grupa 4-6 mnichów mogła ją czytać na odległość.

TYLKO GŁOS LUDZKI PRZED BOSKĄ CISZĄ

Muzykę Gregoriańską należy śpiewać a cappella, to znaczy bez akompaniamentu instrumentalnego, ponieważ jakakolwiek harmonizacja, nawet dyskretna, zmienia strukturę tej muzyki.

Jest to śpiew homofoniczny, a właściwie monodyczny; jest to muzyka wykluczająca równoczesność dźwiękową różnych nut: każdy głos, który ją wykonuje, śpiewa zgodnie.

BIAŁE GŁOSY

Przez białe głosy rozumiemy głosy tych dzieci, które nie osiągnęły jeszcze wieku, w którym dochodzi do mutacji głosu, około 13 roku życia; ich wiek waha się od 6 do 16 lat. Głosy te mogą śpiewać same lub w refrenie. W klasztorach męskich problemem były białe głosy w chórach (trudny do uzyskania czysty falset), ponieważ wraz z dorastaniem mężczyzna traci te dźwięki i zdolności. Jest to także kwestia hormonów, dlatego niektórzy chłopcy zostawali poddawani kastracji; doprowadzało to do wzrostu klatki piersiowej, a w konsekwencji do zwiększenia pojemności płuc; chłopiec taki miał następnie okazję śpiewać w liturgicznych i światowych obrzędach, zapewniając rodzinie dobrobyt ekonomiczny. Bywało i tak, że ten słodki, wysoki, bardzo elastyczny i błyskotliwy głos był po prostu łaską/darem Natury.

RYT AMBROZJAŃSKI 

A przed Chorałem Gregoriańskim był Ryt Ambrozjański. To sam Święty Ambroży po raz pierwszy w liturgii Kościoła wprowadził w 386 r. Pieśni nie pochodzące z Psalmów (jedynych śpiewanych do tej pory podczas Mszy). Ta jego innowacja wkrótce rozprzestrzeniła się także na inne Kościoły. Ambroży został nazwany „najbardziej muzykalnym z Ojców”, ponieważ osobiście komponował teksty i muzykę swoich hymnów, a także zaproponował innowacje stylu, dzięki wprowadzeniu metryki klasycznej w miejsce tej, ktòra przypominał psalmody żydowskie. Aby ułatwić ludziom deklamację, Święty Ambroży stworzył łatwe do recytowania wiersze i wyeliminował zarówno rolę solisty, jak i obecność wokalizacji, czyniąc cały zespół bardziej harmonijnym. Śpiew ambrozjański jest dziś nadal praktykowany w diecezji Mediolanu we Włoszech i jest najstarszym zachodnim korpusem muzycznym.

Muzyka może nazwać to, co nienazwane i przekazać to, co nieznane.

(Leonard Bernstein)

***

NAJBARDZIEJ ZNANE I ANTYCZNE PIEŚNI GREGORIAŃSKIE

Najstarszą pieśnią gregoriańską jest „Sub tuum praesidium” - tropàrion (po grecku τροπάριον; w muzyce bizantyjskiej i liturgii wschodniej jest to kompozycja poetycko-muzyczna do użytku liturgicznego), poświęconą Matce Bożej. Pochodzi z trzeciego wieku. Jest wciąż używana we wszystkich głównych liturgiach chrześcijańskich. Wersje są różne (osobiście podoba mi się wersja Kartuzów, niestety niedostępna w sieci). Ale jest i ciekawostka: termin „Matka Boża” (Theotòke) nie był używany przed Soborem w Nicei (325 rok), podczas gdy papirus Rylans 470, w którym znajduje się ten wiersz, został znaleziony w Egipcie, co sugeruje, że należał do heretyckiej wspólnoty (już wychwalającej Matkę Bożą, co było uważane herezję za powodu konfliktu podwójnej natury Jezusa).

Pange Lingua to hymn eucharystyczny używany przez Kościół katolicki obrządku łacińskiego. Autorem jest Święty Tomasz z Akwinu; na zlecenie papieża Urbana IV skomponował Liturgię Godzin na potrzeby nowej uroczystości Bożego Ciała, ustanowionej w 1264 r.

Regina Caeli

Ta radosna modlitwa jest skierowana do Maryi Matki Zmartwychwstałego, a od 1742 r. jest tradycyjnie śpiewana lub recytowana w okresie wielkanocnym.

Te Deum (obszernie Te Deum laudamus, łac. „Chwalimy Cię, Boże”) jest chrześcijańskim hymnem starożytnego pochodzenia (IV wiek) napisanym prozą.

***

Muzyka jest językiem ducha.

Jej sekretny prąd wibruje między sercem tego, kto śpiewa, a duszą tego, kto słucha.

(Kahlil Gibran)

WSPòCZESNY POWRòT DO MUZYKI GREGORIAŃSKIEJ

W erze handlu i kapitalizmu również mnisi otworzyli swoje chóry na nagrania, od kilkudziesięciu lat gregoriański repertuar muzyczny jest łatwo dostępny. 

Ale jeszcze bardziej ciekawym zjawiskiem jest reinterpretacja bardzo znanych współczesnych tekstów i piosenek (pop, rock, metal) interpretowanych w gregoriańskim tonie:

LOSING MY RELIGION, gregoriańska wersja piosenki R.E.M.

Grupa Gregorian działa we współczesnej muzyce gregoriańskiej od 1998 roku i wydała ponad 15 albumów muzycznych. Wszyscy członkowie grupy, wszyscy mężczyźni, często występują w strojach średniowiecznych braci zakonnych, a odnieśli sukces we współczesnym stylu gregoriańskim dzięki reinterpretacji piosenek od Lenny'ego Kravitza do REM, od Green Day do Metalliki i tak dalej ...

GREGORIANO I NEW AGE

Enigma, często klasyfikowana jako grupa New Age i "ambient pop", łączy muzykę gregoriańską z rytmami tanecznymi i znaczną ilością  motywòw muzyki etnicznej; jest wyraźnym przykładem podejścia do sacrum poprzez profanum i odwrotnie.

Śpiew gregoriański odzwierciedla cykliczną (a więc liturgiczną) koncepcję czasu, która kołysze się i oscyluje bez sztywnych formalnych parametrów czasu trwania, ponieważ zawsze powraca do siebie. W jego strukturze tematycznej wpisana jest pewność odpowiedzi na dowolne pytanie. W rzeczywistości każdy rytuał, jak każda modlitwa, nigdy nie zadaje prawdziwych pytań, nigdy nie budzi wątpliwości, ponieważ rozmówcą, do którego są skierowane, jest Bóg. Z tego powodu Chorał Gregoriański może sobie pozwolić na „błąkanie się” w nieokreślonym czasie, ponieważ jest wspierany przez „poczucie bezpieczeństwa” boskiej odpowiedzi. Czas jest dany. 

  

- Ida Magli -